11 november 2021 – Jan Müller, directeur-bestuurder van Regionale Publieke Omroep (RPO), vertelt hoe belangrijk het thema Samen Sociaal Online van de Week van de Mediawijsheid is voor hem.
Deze Week van de Mediawijsheid staat in het teken van ‘Samen Sociaal Online’. Een hot topic, kunnen we wel stellen. Wie zich met regelmaat op sociale media ophoudt – en wie doet dat niet? – zal zich afvragen waarom zoveel mensen online vaak zo ontzettend asociaal zijn. Wie op Facebook, Twitter of Instagram rondstruint, zal niet zelden het gevoel hebben dat het tijd wordt om het mensbeeld bij te stellen. Er wordt geïntimideerd, gescholden en gedreigd. Luisteren is er niet meer bij; vijandigheid voert de boventoon. Sociale media zijn niet zo sociaal.
De 13 regionale publieke omroepen brengen onderscheidende regionale journalistiek. We staan op ooghoogte met het publiek: we zien wat er in de regionale samenleving gebeurt, brengen nieuws, controleren de macht en dragen bij aan een sterkere verbondenheid in de regio. De omroepen zetten zich ervoor in om met hun publieke media-aanbod een groot en breed publiek te bereiken. Internet en sociale media maken daar een belangrijk deel van uit. De regionale omroepen realiseerden in 2020 liefst 1,5 miljard online bezoeken aan de eigen web- en app-platformen.
Voor de regionale omroepen zijn sociale media dus van groot belang. We zetten ze in omdat een groot en groeiend deel van ons publiek daar ook zit en er nieuws, informatie, kennis en ook veel plezier uit haalt. We hechten aan de interacties die we via sociale media met onze kijkers, luisteraars, volgers hebben. ‘Digitaal’ heeft de toekomst; in 2020 is het totale bereik van de online kanalen onder de 18-30 jarigen hoger dan dat van de andere kanalen van de regionale omroepen, radio en televisie.
Maar het is niet altijd leuk op sociale media. Wanneer onze omroepen berichten plaatsen over pak ‘m beet vaccineren, zwarte piet, klimaatverandering of coronamaatregelen kunnen ze de reacties soms wel dromen. Het duurt niet lang of de eerste scheldpartijen, kwetsende opmerkingen of ongefundeerde meningen verschijnen online. Nederlanders vinden op zijn minst dat ze het recht hebben om hun mening te ventileren. ‘Ik ben gewoon eerlijk en geef mijn mening, positief of negatief’, reageerde iemand op de vraag waarom zij bepaalde berichten achterliet. Je kunt je onderhand afvragen of het wenselijk is om reacties onder nieuwsitems op Facebook en Instagram toe te staan. Een aantal nieuwssites heeft die functie op hun eigen websites al uitgezet; het is te vaak een beerput zonder een duidelijke functie. Het roepen, schelden en dreigen is weliswaar ‘slechts’ een regeltje tekst onder een bericht, maar kan wel degelijk zeer negatieve effecten hebben. Men is zich vaak in het geheel niet bewust van de impact die een reactie onder een bericht kan hebben op de bij het onderwerp betrokken personen.
Handelingsperspectief.
Maar er lijkt verandering op te treden. Nog niet zo lang geleden startte Slachtofferhulp Nederland een bewustwordingscampagne onder de noemer #socialslachtoffer waarin gebruikers van sociale media werden opgeroepen te stoppen met het posten van kwetsende opmerkingen over slachtoffers en nabestaanden van verkeersongevallen, misdrijven en rampen. “Hij is vast dronken geweest,” als reactie onder een bericht over een dodelijk ongeval. “Wie fietst er dan ook op dat tijdstip alleen over die donkere weg,” over een meisje dat aangerand is. “Zal hij het wel zelf naar gemaakt hebben,” bij een Facebookbericht over een steekpartij. Het zijn slechts enkele voorbeelden van zeer kwetsende reacties die op sociale media zijn verschenen. Voor slachtoffers en nabestaanden zijn dit soort negatieve opmerkingen niet alleen uiterst pijnlijk, ze hebben ook een negatieve invloed op hun verwerkingsproces.
Het gezicht van de campagne is de broer van een jonge man die om het leven is gekomen bij een eenzijdig auto-ongeval. Niet omdat het zijn eigen schuld was, of omdat hij gedronken zou hebben en te hard had gereden, zoals de posts bij het bericht hierover destijds suggereerden. De man was achter het stuur in slaap gevallen en het verdriet om zijn dood was enorm bij zijn naasten.
Maar de reacties die op sociale media verschenen hadden zijn broer nog veel meer pijn gedaan. Slachtofferhulp Nederland gaf aan dat dit verhaal niet op zichzelf staat. Steeds vaker ontving men vragen van slachtoffers en nabestaanden over hoe zij met sociale media moeten omgaan. De snelheid, het bereik, de anonimiteit en de heftigheid en onuitwisbaarheid van wat er over hen wordt uitgestort creëren een eigen dynamiek die door de getroffenen nauwelijks te handelen is. Door middel van de campagne wilde Slachtofferhulp Nederland de bewustwording vergroten en een handelingsperspectief bieden: denk eerst na en leef je in het slachtoffer in voordat je een reactie op sociale media plaatst.
#TouEem: een eind aan online gescheld.
Een mooi voorbeeld uit eigen geledingen is de campagne die RTV Noord vorig jaar startte en waarvoor het inmiddels de NL Media Award voor meest innovatief journalistiek project heeft gewonnen. Het project ontstond toen RTV Noord de strijd aanging met het vaak anonieme gescheld op sociale media. Dagelijks worden daar reacties geplaatst die uiteenlopen van pesterig tot intimidatie, racisme, seksisme en zelfs doodsbedreigingen. Een paar jaar geleden ging het nog om een paar reacties per maand die niet door de beugel konden. Inmiddels zijn het elke dag meerdere berichten. De sfeer op Facebook wordt steeds grimmiger, dat is wel duidelijk.
Als je op de profielen kijkt van deze pestkoppen, blijken het meestal ‘normale’ Groningers te zijn, echte mensen. Vaak hebben ze een gezin, huisdieren en een baan. Het zou zomaar je buurman of buurvrouw kunnen zijn. Het is gelukkig een kleine minderheid, maar wel een luidruchtige minderheid die het voor de rest verpest en die steeds meer de toon bepaalt.
Mensen die wat nuance in een discussie proberen aan te brengen, moeten het vaak ontgelden. Het leidt ertoe dat deze middengroep, die nog steeds veruit de grootste is, zich steeds vaker stilhoudt. Daarnaast krijgen eigen RTV Noord-medewerkers ook steeds vaker de volle laag, soms tot akelige privé-berichten aan toe. Toch wil RTV Noord niet zomaar stoppen met de reactiemogelijkheid. Nog steeds zijn de meeste reacties op de sociale media immers respectvol. En de omroep vindt het een belangrijk instrument: mensen houden RTV Noord ook een waardevolle spiegel voor. Ze stellen vragen over de manier waarop de omroep verhalen brengt en zetten de redactie daarmee aan het denken. Het leidt uiteindelijk tot betere berichtgeving. Ook komen er waardevolle tips binnen van Groningers die ergens oprecht aandacht voor vragen. Door van RTV Noord’s Facebookpagina weer een ‘veilige’ omgeving te maken, wil men juist deze groep mensen weer een stem geven.
Als aftrap van de campagne om dit gedrag te stoppen en duidelijk te maken dat dit niet meer kan, werd gedurende één dag geen nieuws gepubliceerd op de Facebookpagina. In plaats daarvan werd een livestream uitgezonden, waarin grove, beledigende en grensoverschrijdende Facebookreacties op de door RTV Noord geposte nieuwsitems letterlijk werden voorgelezen op de Grote Markt in Groningen. Met het idee: gebruik je dit soort teksten ook op straat? De titel van het project, ‘Tou Eem’, betekent letterlijk ‘toe even’, ‘doe even normaal’.
In de eigen programmering werd er vervolgens met speciale gasten en experts gesproken over grensgevallen. Doel van de actie is dat de redactie, samen met hun achterban, tot een aantal gedragsregels komt en dat de actie ervoor zorgt dat hun Facebookpagina dus weer veiliger werd.
Modereren
RTV Noord is strenger gaan modereren. Op de algemene pagina blijft reageren wel mogelijk, maar worden reacties die niet door de beugel kunnen sneller verwijderd. Mensen die zich niet aan de regels houden worden vanaf het moment dat de campagne startte, direct geblokkeerd van de pagina.
Daarnaast heeft de omroep een nieuwe Facebookgroep geopend waar alle verhalen in komen te staan. Men kan pas in de groep als men zich aanmeldt en een aantal fatsoensregels onderschrijft. Voordeel: de groep is niet openbaar maar besloten en daardoor makkelijker te modereren. Veiligheid is daarmee beter te garanderen. Bovendien kan het publiek er zelf ook een discussie starten.
RTV Noord vindt dat zijn sociale media platforms een plek moeten zijn waar mensen zich veilig voelen om hun mening te geven en te discussiëren. De omroep kiest voor kwaliteit en niet voor kwantiteit. Het toont lef om hier tegenop te treden en dan ook nog succes te hebben. De meerderheid, die vaak wel constructief is maar zwijgt, werd omarmd door een besloten community met heldere gedragsregels. Mensen die eerder al waren vertrokken, keren nu weer terug. Het project Tou Eem is in journalistiek en technisch opzicht vernieuwend, ook door de verschillende platformen die hieraan meedoen. De opdracht die RTV Noord zichzelf heeft gesteld kan een inspiratie zijn voor andere omroepen: in gesprek blijven met je publiek, op een fatsoenlijke manier die bijdraagt aan waardevolle discussies.
Bekijk hier een overzicht van al het nieuws rondom de Week van de Mediawijsheid en praat op sociale media mee via de hashtag #WvdM.