Stimuleren prosociaal gedrag

De Week van de Mediawijsheid gaat over opkomen voor een ander bij kwetsend gedrag online. We noemen dit ook wel upstandergedrag. Er zijn verschillende manieren waarop je in actie kunt komen, maar hoe kun je dit prosociale gedrag stimuleren?

Op basis van het onderzoek gepresenteerd tijdens de start van de Week van de Mediawijsheid zijn tien tips geformuleerd die je kunt toepassen in workshops, lesmateriaal of communicatie om prosociaal gedrag bij een ander of jezelf te stimuleren.

Kun jij je goed inleven in een ander? Dan is de kans groter dat je in actie komt. Empathische mensen zijn in staat de emoties van anderen te herkennen en begrijpen. Daardoor kunnen zij goed meevoelen met slachtoffers van antisociaal gedrag online. Empathie kun je op verschillende manieren trainen. Door je eigen emoties en gedachten beter te kennen en te begrijpen kunnen wij andermans emoties ook beter herkennen. Een vorm om dit te trainen is mindfulness. Maar empathie kun je ook trainen door je vaker in te leven in een ander. Ga daarom eens in gesprek met andersdenkenden en probeer zonder oordeel te luisteren.

Een van de belangrijkste redenen dat jongeren niet in actie komen is de angst om zelf doelwit te worden. Informeer en onderwijs hen daarom over de mogelijkheden om anoniem in actie te komen. Denk hierbij aan het rapporteren van kwetsend gedrag op platformen, zoals: Instagram, TikTok en WhatsApp, maar bij externe platformen, zoals: meldknop.nl. Ook is het goed om jongeren in te lichten over wettelijke mogelijkheden. Bijvoorbeeld wanneer iets strafbaar is en kun je ook de politie inschakelen.

Het inschatten van de ernst van de situatie is lastig. Racisme en schelden met ziektes keuren veel jongeren af, maar bij het inschatten van negatief gedrag, zoals haatreacties hebben ze meer moeite. Als mensen niet zeker weten of een situatie erg genoeg is om er iets tegen te doen, dan is de kans kleiner dat zij in actie komen. Leg uit hoe ze het kunnen herkennen, wat de consequenties zijn en dat sommige gedragingen zelfs strafbaar zijn. Een hulpmiddel hiervoor kan zijn de website eerstehulpbijonlinehaat.nl of meldknop.nl.

Kijk ook op mediawijsheid.nl voor meer informatie, (les)materiaal en tips voor jezelf of een ander.

Mensen zijn eerder geneigd om als upstander in actie te komen als het slachtoffer actief om hulp vraagt. Als slachtoffers om hulp vragen, dan helpt dat omstanders een betere inschatting te maken van de ernst van de situatie. Omstanders gaan zich ook verantwoordelijker voelen om in te grijpen als zij gevraagd worden te helpen. Attendeer daarom op de mogelijkheden die er zijn, zoals platformen en hulplijnen, maar benoem ook dat jij er voor ze bent.

Veel jongeren voelen zich niet zeker over hun upstandervaardigheden. Ze hebben weinig vertrouwen dat zij een verschil kunnen maken op de situatie en zullen daarom minder snel in actie komen. Door aandacht te geven hoe ze als upstander in actie kunnen komen en welke positieve effecten er aan vast zitten kun je de zelf-effectiviteit versterken. Na afloop van de training, artikel of interventie wil je dat jongeren denken “Ik geloof dat ik een upstander kan zijn”

Morele onthechting is de rechtvaardiging van gedrag dat niet aansluit bij de eigen ethische standaard van waarden en normen. Men voelt zich niet verantwoordelijk om in te grijpen. “Het zijn tenslotte mijn zaken niet”. Mensen die minder moreel onthecht zijn voelen een sterkere verplichting om te helpen omdat dat het juiste is. Morele onthechting online kan verminderd worden door het trainen van het digitale morele Kompas. Een digitaal moreel kompas geeft richting bij het maken van keuzes voor het ‘juiste’ handelen online.

De online wereld is een publiek en anoniem domein. Dat activeert het omstandereffect: wanneer er meer getuigen zijn, leidt dit tot “spreiding van verantwoordelijkheid”. Dat wil zeggen, hoe meer toekijkers er zijn, hoe minder persoonlijke verantwoordelijkheid je voelt om iets te doen. Mensen zijn dan minder geneigd in te grijpen omdat zij ervan uitgaan dat anderen het zullen doen. Door online meer zelfbewustzijn te creëren, kan het omstandereffect worden verminderd en zullen mensen eerder helpen. De mogelijkheid om niet anoniem te kunnen reageren kan hier bijvoorbeeld bij helpen.

Omstanders komen eerder in actie als ze denken dat anderen uit hun omgeving dat ook doen. Dat werkt ook omgekeerd: wanneer mensen de indruk hebben dat anderen uit hun omgeving niet als upstander in actie komen, is er een grotere kans dat zij dat zelf ook niet doen. De sociale norm kan op verschillende manieren positief beïnvloed worden. Bijvoorbeeld door het inzetten van invloedrijke rolmodellen. Bijvoorbeeld leeftijdsgenoten waartegen opgekeken wordt of populaire sociale media influencers. Of door in je communicatie de nadruk te leggen op de gewenste norm.

Stimuleren prosociaal gedrag

Tip 1: Empathie trainen

Tip 2: Angst om ook slachtoffer te worden

Tip 3: Vergroot de mediawijsheid

Tip 4: Empower slachtoffers om hulp te vragen

Tip 5: Geef zelfvertrouwen

Tip 6: Verminder morele onthechting

Tip 7: Vergroot persoonlijk verantwoordelijkheidsgevoel

Tip 8: Focus op het helpen van naasten

Tip 9: Beinvloed de sociale norm

Tip 10: Creëer een netwerk van upstanders

Stimuleren prosociaal gedrag

Tip 1: Empathie trainen

Tip 2: Angst om ook slachtoffer te worden

Tip 3: Vergroot de mediawijsheid

Tip 4: Empower slachtoffers om hulp te vragen

Tip 5: Geef zelfvertrouwen

Tip 6: Verminder morele onthechting

Tip 7: Vergroot persoonlijk verantwoordelijkheidsgevoel

Tip 8: Focus op het helpen van naasten

Tip 9: Beinvloed de sociale norm

Tip 10: Creëer een netwerk van upstanders

Onderzoek: van omstander naar 'upstander'

Laat je inspireren

Bitefile over stimuleren online upstander-gedrag

Laat je
inspireren